BỆNH HÉO XANH – NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP

Bệnh héo xanh hay còn gọi là bệnh héo rũ, héo tươi. Bệnh gây hại trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt trên cây họ Cà (cà chua, ớt, khoai tây…) và cây họ Bầu bí ( bầu, bí, các loại dưa, khổ qua…). Bệnh có thể phát sinh ở tất cả giai đoạn sinh trưởng của cây, từ cây con đến khi thu hoạch. Bệnh héo xanh gây thiệt hại ở mức rất nghiêm trọng đối với nâng suất cây trồng so với các loại bệnh khác, vì chúng gây hại rất nhanh và khi bệnh đã xâm nhiễm thì gần như mất trắng, không có khả năng thu hoạch. Đây là loại bênh rất khó phòng trị, khi cây đã bị bệnh thì sử dụng các biện pháp hóa học vào giai đoạn này chỉ hạn chế được sự lây lan của bệnh mà không thể cứu chữa cây nhiễm bệnh. Vì vậy, thông qua bài viết này, Phân bón Tứ Quý sẽ giúp bà con hiểu rõ hơn và có thêm kiến thức để quản lý bệnh héo xanh một cách hiệu quả.

Nguyên nhân: Bệnh do vi khuẩn có tên khoa học Pseudomonas solanacearum (hay còn gọi Ralstonia solanacearum) gây ra. Ở vùng nhiệt đới (như Việt Nam) với thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển. Chúng có phổ ký sinh rất rộng trong tự nhiên trên nhiều loại thực vật và tồn tại rất lâu trong đất, trong cỏ dại, tàn dư thực vật đã nhiễm bệnh. Vi khuẩn xâm nhập vào cây qua vết thương cơ học hoặc do tuyến trùng rễ, côn trùng cắn phá ở rễ, thân, cuống lá. Chúng gây hại ở mạch dẫn truyền của cây làm hư bó mạch, cản trở cây vận chuyển nước và dinh dưỡng dẫn đến hiện tượng héo rũ và chết.

Điều kiện phát sinh của bệnh héo xanh: Vi khuẩn gây bệnh héo xanh phát triển thích hợp khi có ẩm độ cao, pH của đất 7-7.2, nhiệt độ thích hợp ở 25-35 ^OC (phát triển mạnh ở 30 ^OC), phổ nhiệt độ để vi khuẩn tồn tại từ 10 ^OC - 41 ^OC.

Bệnh phát sinh nhanh và mạnh khi thời tiết mưa nhiều, tưới nhiều nước hoặc ở khu vực có mức thủy cấp cao. Hoặc ở những ruộng chân đất thấp, thoát nước kém, nền đất ẩm ướt. Do ẩm độ cao trong đất tạo điều kiện phát triển và bệnh xâm nhập vào cây dễ dàng.

Vi khuẩn Pseudomonas solanacearum lây lan bệnh từ khu vực này qua khu vực khác nhờ nước mưa, nước tưới, gió, nông cụ làm vườn hay qua những vết hở tự nhiên của cây. Chúng có thể tồn tại trong đất rất nhiều năm trong đất hoặc xác bã thực vật ở cây đã nhiễm bệnh khi gặp điều kiện thích hợp (ẩm độ cao, nhiệt độ, pH), nhất là trên các vườn chuyên canh, độc canh cây họ Bầu bí và cây họ Cà qua nhiều vụ. Đặc biệt, với phổ ký sinh rất rộng trên nhiều loài thực vật, chúng dễ dàng lan truyền bệnh khi bà con trồng cây vào vườn. Củ giống, hạt giống đã bị nhiễm vi khuẩn nhưng chưa có biểu hiện của bệnh cũng là một trong những nguyên nhân làm bệnh lây lan rất xa, khi nhà vườn sử dụng nguồn giống này để gieo trồng ở khu vực khác.

Khi vi khuẩn xâm nhập vào cây, chúng thông qua mạch dẫn để lan truyền đến những vị trí khác trong cây. Các mao mạch dẫn truyền này được ví như “mạch máu” ở cây, có nhiệm vụ cung cấp nước và dinh dưỡng giữa các bộ phận của cây. Khi đã xâm nhiễm, vi khuẩn sẽ tiết ra các enzyme và độc tố gây phân hủy mô, làm tắc mạch dẫn truyền nước và dinh dưỡng. Hậu quả là cây bị héo và gây chết nhanh chóng trong khi thân lá vẫn còn xanh.

Dấu hiệu nhận biết, biểu hiện của bệnh héo xanh: Khi cây đang sinh trưởng bình thường, thì đột ngột các lá non ở phần ngọn của thân chính hoặc một vài cành bị héo rũ xuống khi trời nắng, nhưng ban đêm phục hồi lại bình thường. Sau 2-5 ngày, triệu chứng héo biểu hiện trên toàn bộ cây. Sau đó, cây sẽ không hồi phục được và cây chết, lá không chuyển sang vàng. Khi cắt ngang thân hoặc cành bệnh, sẽ thấy mạch dẫn có màu nâu sẫm tới nâu đen. Để vào cốc nước trong sẽ thấy dịch vi khuẩn màu trắng đục chảy ra. Nhìn chung, cây héo đột ngột và nhanh chóng, lá vẫn xanh là triệu chứng đặc trưng của hầu hết cây trồng khi bị bệnh héo xanh.

Một số triệu chứng khác của bệnh héo xanh đặc trưng trên một số loại cây trồng như: Trên Cà chua, quan sát phần gốc sát mặt đất của cây bị nhiễm bệnh sẽ thấy vỏ thân sần sùi; Trên Khoai tây, có dịch nhầy trắng đục xuất hiện ở phần cuối củ hay mắt củ, củ bị nặng sẽ bị thối nhũn, bóp nhẹ thấy sủi bọt và có mùi hôi.

Biện pháp phòng trừ, quản lý đối với bệnh héo xanh: Héo xanh là loại bệnh chưa có thuốc đặc trị, việc sử dụng biện pháp hóa học không có hiệu quả cao. Do vậy, cần áp dụng biện pháp phòng trị tổng hợp để có hiệu quả cao hơn.

           + Trồng luân canh với các loại cây trồng khác như bắp cải, cải xanh, ngô… để giảm thiểu vi khuẩn gây bệnh héo xanh tồn tại trong đất. Không trồng độc canh, chuyên canh nhiều vụ cây họ cà, họ bầu bí.

           + Khi làm đất cần cày bừa kỹ, kết hợp bón thêm vôi để xử lý đất. Vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch cỏ dại và tàn dư của vụ trước để cắt nguồn bệnh lây lan sang vụ sau.

           + Kết hợp cày ải phơi đất và ngâm nước ngập ruộng 15-30 ngày.

           + Lên líp/luống cao ráo để đảm bảo thoát nước tốt sau khi mưa và sau khi tưới. Không để nước đọng trong ruộng.

           + Sử dụng các dòng vi sinh đối kháng với vi khuẩn gây bệnh héo xanh như nấm Trichoderma, vi khuẩn Bacillus sutilis, vi khuẩn Actinomyces californican,… kết hợp  phân hữu cơ đã ủ hoai mục để bón lót.

+ Chọn giống kháng bệnh (bao gồm gốc ghép kháng bệnh). Sử dụng nguồn giống (hạt giống, cây con, củ giống) phải đảm bảo không bị nhiễm bệnh.

           + Ngâm hạt giống ở 50 ^OC trong 25 phút.

           + Trồng với mật độ vừa phải, không quá dày giúp tạo độ thông thoáng cho vườn, giảm bớt độ ẩm và tránh va chạm giữa các cây gây vết thương làm bệnh xâm nhiễm.

           + Cần phòng ngừa côn trùng và tuyến trùng rễ gây hại trên vườn. Khi chăm sóc hạn chế gây xây sát, tổn thương cho cây.

           + Nhổ bỏ cây bị nhiễm bệnh ngay khi phát hiện, rãi vôi ở khu vực cây vừa nhổ để khử trùng.

           + Có thể phun ngừa định kỳ bằng thuốc hóa học vào các giai đoạn cây dễ bị bênh héo xanh tấn công như cây con, cây ra hoa, nuôi trái, cây gần thu hoạch (cần chú ý thời gian cách ly thuốc).