CHÔNG ĐÈN THANH LONG

Cây thanh long bắt đầu ra hoa chính vụ từ tháng 4 đến tháng 9 hằng năm, ở giai đoạn này giá thấp do sản lượng cao và tập trung, dẫn đến cung vượt cầu. Do đó, các nhà vườn đã tìm cách để xử lý cho thanh long ra hoa trái vụ, kỹ thuật được sử dụng phổ biến nhất hiện nay đó là chông đèn. Thanh long ra hoa nghịch vụ bán được giá cao, giúp nhà vườn có thu nhập cao hơn.

1. Nhu cầu sinh lý để cây ra hoa

* Khái niệm ra hoa đối với cây thanh long

Sự hình thành hoa là dấu hiệu cây chuyển từ giai đoạn sinh trƣởng phát triển dinh dưỡng sang giai đoạn sinh trưởng phát triển sinh sản: chuyển hướng từ hình thành mầm lá sang hình thành mầm hoa. Nó biểu hiện về phản ứng di truyền và trạng thái sinh lý nhất định khi gặp điều kiện ngoại cảnh thích hợp. Sau khi cảm ứng sự ra hoa thì hoa đƣợc hình thành và phân hóa.

* Thuyết ra hoa

Thuyết quang chu kỳ (sự cảm ứng ra hoa bởi ánh sáng) Độ dài chiếu sáng tới hạn trong ngày có tác dụng điều tiết sự sinh trƣởng phát triển của cây, có thể kích thích hoặc ức chế các quá trình khác nhau và phụ thuộc vào các loài khác nhau gọi là hiện tượng quang chu kỳ. Trên quan điểm này người ta phân thành 3 nhóm cây: ngày ngắn; ngày dài; trung tính. Cây thanh long thuộc cây ngày dài (ra hoa khi ngày dài tới hạn), vì vậy khi thắp đèn kéo dài thời gian chiếu sáng cây sẽ ra hoa.

* Đặc điểm ra hoa kết quả:

Thời gian bắt đầu ra quả có thể đƣợc xúc tiến nhanh bằng cách phun các chất ức chế sinh trƣởng, cắt tỉa cành, các biện pháp tác động cơ giới khác...
Cây thanh long thuộc nhóm cây ngày dài, sự ra hoa chịu ảnh hưởng của quang kỳ, ở miền Nam thanh long bắt đầu ra hoa vào tháng 4-9dl vì số giờ chiếu sáng trong ngày >12 giờ (ngày dài). Vì vậy, muốn thanh long ra hoa quả nghịch vụ vào giai đoạn đêm dài ngày ngắn, một trong những biện pháp hiệu quả nhất hiện nay là tạo chiếu sáng nhân tạo trong thời gian ngày ngắn bằng cách đốt đèn trong một thời gian nhất định giúp cho cây ra hoa đồng loạt.
Việc thắp đèn vào ban đêm để xử lý ra hoa thanh long trong điều kiện ngài ngắn được áp dụng rộng rãi hiện nay là cách đặt cây trong điều kiện ngày dài nhân tạo. Nhiều nghiên cứu cho thấy, sử dụng bóng đèn cho ánh sáng đỏ và đỏ xa (ánh sáng ban ngày) có công suất từ 75 – 100W với thời gian chiếu sáng 6 giờ/ngày trong 15 ngày liên tiếp sẽ cho hiệu quả xử lý cao nhất. Tuy nhiên, A. Khaimov và Y. Mizrahi (2006) cũng dùng bóng đèn tương tự và thắp 3, 6 và 9 giờ/đêm từ tháng 3 – 7 nhưng không tìm thấy ảnh hưởng của việc thắp đèn, nói cách khác là quang kỳ, đến sự ra hoa ở loài Hylocereus undatus (ở Israel, ngày ngắn nhất xuất hiện vào tháng 3 và dài nhất vào tháng 7). Tùy theo mùa vụ mà số đêm chiếu sáng và thời gian chiếu sáng thay đổi, số giờ chiếu sáng trong ngày càng ngắn và thời tiết càng lạnh thì thời gian chiếu đèn và số giờ đốt đèn trong đêm càng tăng, số đêm chiếu sáng từ 15-20 đêm đồng thời số giờ chiếu sáng/đêm từ 6-10 giờ là thanh long có thể ra hoa. Thời gian từ khi ra nụ đến khi hoa nở từ 18-21 ngày và từ khi hoa nở đến lúc thu quả từ 28-35 ngày. Do đó, tùy theo mục đích và nhu cầu quả trên thị trường mà nhà vƣờn quyết định thời gian xử lý ra hoa. Loại bóng đèn chiếu sáng có thể sử dụng là loại bóng đèn tròn 75-100W, khoảng cách hợp lý nhất từ bóng đèn đến cành thanh long là 0,5-1,0m. Ở Bình Thuận nói riêng và Nam bộ nói chung mùa thanh long tự nhiên xảy ra từ tháng 4 tới tháng 9, rộ nhất từ tháng 5 tới tháng 8. Vào thời điểm ấy giá rẻ, một số nhà vườn tiến bộ đã phát hiện, hoàn chỉnh dần từng bước kỹ thuật thắp đèn tạo quả trái vụ để chủ động thu hoạch, nâng cao hiệu quả kinh tế.

2. Xử lý ra hoa trái vụ

2.1. Chọn thời điểm xử lý, tuổi cây xử lý

Để xử lý cây thanh long ra hoa người trồng phải:

- Nắm bắt được giá thị trường;
- Thời gian thắp đèn để cây ra hoa đồng loạt nhất, ngắn nhất;
- Thị trường dễ tiêu thụ nhất;
- Thời điểm cây cho chất lượng trái tốt nhất, ít sâu bệnh hại nhất;
- Tuổi cây đạt yêu cầu xử lý ra hoa;
- Cây đang ở thời điểm tốt nhất để chuyển từ sinh trưởng dinh dưỡng sang sinh trưởng sinh thực (ra hoa);
- Tùy vào đặc tính giống;
- Vườn cây khô ráo, để dễ ra hoa;
- Chuẩn bị đầy đủ trang thiết bị cho công việc xử lý;
- Nắm vững quy trình và các bƣớc thực hiện.

2.2. Xác định tuổi cây và thời điểm xử lý

- Tuổi cây sau khi trồng nếu chăm sóc tốt, khoảng 18-20 tháng có thể xử lý ra hoa. Nhƣng cần chú ý giai đoạn đầu không nên để trái trên cây nhiều, sẽ làm cây suy kiệt vì cây còn trẻ tích lũy dinh dưỡng chưa nhiều.
- Thời điểm xử lý tốt nhất là lúc trời nắng tốt, hết mƣa để giảm thời gian thắp đèn (tiết kiệm điện), mùa lạnh thời gian thắp đèn kéo dài hơn, mùa nóng.

2.3. Bón phân trước xử lý

Nhằm mục đích giúp cho cây có đầy đủ chất dinh dưỡng để chuẩn bị ra hoa và nuôi trái sau này. Bón đúng loại, đủ chất dinh dưỡng, đủ lượng, đúng lúc cây cần sẽ giúp cây khỏe tăng sức đề kháng, chống chịu với môi trường với sâu, bệnh hại. Đây là cơ sở để cây cho năng suất tối ưu và hiệu quả nhất. Bón phân gồm phân vô cơ và hữu cơ:
- Phân hữu cơ:

+ Lần 1: Trước khi thắp đèn một tháng bón 5 kg phân chuồng hoai mục hoặc 0,5kg phân hữu cơ sinh học/trụ.
+ Lần 2: Trước khi thắp đèn 15 ngày, bón 0,5kg/trụ phân hữu cơ sinh học.
+ Lần 3: Sau khi nụ xuất hiện bón 0,5kg/trụ phân hữu cơ sinh học.

- Phân bón lá:

+ Trƣớc thắp đèn 20-30 ngày xịt phân bón lá có tỷ lệ NPK là 33:11:11 (Tức là có tỷ lệ N = 33%; P2O5 = 11% và K2O = 11%).
+ Trước khi thắp đèn một ngày, phun phân bón lá 6-30-30, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít.
+ Sau thụ phấn, phun phân bón lá 30-10-10, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít.
+ Trước khi thu họach 3 tuần, phun phân bón lá 12-0-40-3Ca, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày, 15g/bình 8 lít.

Ngay sau khi lặt bỏ hoa, xịt ngay Vi lượng Canxi-Bo-Magie và Khô Họng, giúp mau lành vết thương, lỗ trái nhỏ và bảo vệ 3 tai dầu trái. 10 ngày dầu sau khi trái hình thành phun COMBI và GA3, phun 2 lần, cách nhau 5 ngày. Giai doạn sau 10 ngày, trái lớn rất nhanh cả về kích thước lẫn chất lượng, phun liên tục 2-3 lần “Lớn Trái”, 5-7ngày phun 1 lần. Chú ý: nếu bị lem trái, phun ngay 7-5-44+TE.

3. Xử lý bằng cách thắp đèn

Theo lý thuyết thanh long là cây ngày dài (Pascua et al., 2013) ra hoa cần có điều kiện ngày dài đêm ngắn. Để điều khiển thanh long ra hoa tập trung (vào mùa thuận) và ra hoa vào mùa nghịch, thường phải áp dụng biện pháp “chông đèn” (Nguyễn Văn Kế; 1997; Ngô Thanh Huy, 2007). Thông qua việc “chông đèn”, phytochrome (P) hiện diện ở lá cây (ở thanh long là phần xanh của thân cành) sẽ được cảm ứng để chuyển từ thể bất hoạt (Pr) sang dạng hoạt động (Pfr) để kích thích sự hình thành mầm hoa (Taiz và Zeiger, 2002). Vào mùa nghịch là điều kiện ngày ngắn/đêm dài, trời âm u, cây tích lũy rất ít Pfr (còn gọi là P730). Vì vậy, vào mùa này cây muốn ra hoa thì phải “chông đèn” dài hơn mùa thuận. Ngược lại, mùa thuận là điều kiện ngày dài/đêm ngắn, cây tích lũy đầy đủ P730 và kết quả là gây ra hoa tự nhiên.
Phương pháp này được nhiều nhà vườn áp dụng có hiệu quả hiện nay, cây từ đủ 18-24 tháng có thể bắt đầu cho ra hoa trái vụ. Treo bóng đèn cách mặt đất 0, 7 – 1,2 m và cách tán cây 0,5 – 1m, treo vào khoảng trống giữa 4 trụ (ngã tư) hoặc treo ở giữa 2 trụ (ngã 2). Về thời gian chiếu sáng thì các nghiên cứu cho thấy có nhiều khác biệt. Trương Thị Đẹp (1998) kết luận, sử dụng bóng đèn 100W để thắp sáng cho thanh long 4 giờ liên tục 10 – 15 đêm mới gây được cảm ứng ra hoa. Còn qua điều tra trên diện rộng của Phan Văn Thu và thí nghiệm của Đỗ Văn Bảo (1999) tại Hàm Thuận Nam và Phan Thiết thì trong 97 lần thắp sáng bằng đèn của các 52 vườn được điều tra đã có đến 85% số vườn phải thắp đèn từ 8 đến 10 giờ/đêm và liên tục từ 15 đến 20 đêm tùy theo mùa.

Tuy nhiên, việc sử dụng bóng đèn tròn có công suất cao đồng nghĩa với việc điện năng tiêu thụ cao. Hiện nay, bóng đèn compact (20-25W) và bóng đèn LED 9W được sử dụng phổ biến hơn. Các thử nghiệm và thực tế cho thấy, so sánh hiệu quả của bóng đèn tròn, đèn Compact và đèn LED trong cùng một điều kiện, thì bóng đèn Compact và bóng đèn LED cho số lượng nhánh ra nụ/trụ và số lượng nụ/trụ thanh long nhiều hơn. Bởi dựa theo những cây ra hoa theo quang chu kỳ, chúng cần ánh sáng đỏ và đỏ xa để tích tụ đủ Phytochrome cho phân hóa mầm hoa. Trong khi đó, bóng đèn tròn có công suất cao hơn nhưng ánh sáng tạo ra là dãy ánh sáng trắng (7 phổ màu có bước sóng từ 400-700 nm), điều này làm lãng phí điện năng do cây chỉ cần ánh sáng đỏ và đỏ xa để ra hoa. Bóng đèn Compact và đèn LED tập trung ánh sáng đỏ (bước song 660nm) và đỏ xa (bước sóng 730 nm) nên tiết kiệm điện năng hơn và kích thích ra hoa hiệu quả hơn so với bóng đèn tròn.
“Chông đèn” là điều kiện cần để cây ra hoa, nhưng nhiệt độ và ẩm độ cũng ảnh hưởng rất lớn đến việc ra hoa trái vụ. Theo lý thuyết, sau thời gian chông đèn từ 15-20 đêm, quan sát ở mắt thanh long thấy to dần lên, chứng tỏ nụ hoa đã được hình thành. Tuy nhiên, để nụ hoa vươn lên khỏi mắt thì cần ẩm độ cao và nhiệt độ không quá thấp. Do đó, nhà vườn cần lựa chọn thời gian ngưng đèn cho phù hợp, nhà vườn tham khảo các website, các ứng dụng dự báo thời tiết để tính toán chính xác thời gian ngưng đèn. Khi ngưng đèn gặp điều kiện ẩm độ không khi thấp, nhà vườn nên tưới nước thường xuyên, tưới ướt cả trụ và xung quanh vườn, để tạo ẩm độ cho vườn sau thời gian ngưng đèn.