NHẬN BIẾT NGỘ ĐỘC PHÈN VÀ NGỘ ĐỘC HỮU CƠ TRÊN LÚA GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC

Dinh dưỡng là nhân tố rất cần thiết trong đời sống cây lúa, nếu thiếu hoặc thừa một chất nào đó sẽ đưa đến tình trạng mất cân đối dinh dưỡng và rối loạn sinh lý của cây, làm cây phát triển không bình thường, được gọi là bệnh sinh lý. Ngoài các triệu chứng thiếu dinh dưỡng quan trọng là N, P, K vẫn thường thấy lúa bị ngộ độc do phèn và chất hữu cơ. Làm cho cây không hấp thu được dinh dưỡng dẫn đến hiện tượng bệnh sinh lý. Tuy nhiên, cần phân biệt được giữa ngộ độc phèn và ngộ độc hữu cơ để có cách xử lý thích hợp.

Ngộ độc phèn: Nguyên nhân thường do ruộng thiếu nước nên bị tầng sinh phèn trong đất phát tán phèn, hiện tượng này nông dân gọi là “xì phèn”. Thường xuất hiện vào đầu và cuối mùa mưa. Ngộ độc phèn là triệu chứng kết hợp giữa sự độc do sắt (Fe²⁺) và nhôm (Al³⁺), sự thiếu lân và pH thấp gây nên. Triệu chứng trên lúa là cây lúa bị lụi dần, rễ quăn queo có màu vàng nâu và không thấy có rễ mới, vuốt rễ thấy nhám.

Khi cây lúa bị ngộ độc phèn sắt (còn gọi là phèn nóng), triệu chứng thường thấy là cây lúa có màu hơi vàng, trên lá già xuất hiện những đốm nhỏ màu nâu, lan dần từ chóp lá trở xuống, dần dần cả lá trở màu nâu, bầm tím, vàng hoặc cam. Trường hợp bị nhiễm độc sắt nặng, tất cả các lá trở nên nâu và những lá già bị rụi sớm. Cây lúa lùn lại và kém nở bụi. Nếu nhỗ bụi lúa lên kiểm tra sẽ thấy rễ thưa, ngắn, có màu nâu đậm và quăn queo,

Phèn nhôm (còn gọi là phèn lạnh) ở nồng độ cao gây ngộ độc cho cây lúa, làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây. Ngộ độc nhôm trên lúa thường xuất hiện các biểu hiện ở những lá già trước. Đặc trưng biểu hiện là những vệt vàng lục hoặc màu trắng lục trên các gân lá. Cây lúa còi cọc. Rễ phát triển chậm và biến dạng. Phèn nhôm gây độc phổ biến trong đất phèn.

Ngộ độc hữu cơ (hay còn gọi là nghẹt rễ) chủ yếu do nồng độ các acid hữu cơ sản sinh trong quá trình phân giải xác bã thực vật trong điều kiện yếm khí. Khi nồng độ các acid hữu cơ tăng cao trong đất sẽ gây độc cho rễ lúa, cản trở sự hấp thu dinh dưỡng của bộ rễ làm rễ bị thối đen, cây lúa không phát triển và có thể chết. Việc cày vùi rơm rạ mùa trước rồi gieo sạ ngay như thường làm ở vùng lúa 3 vụ ở Đồng bằng sông Cửu Long đã làm cho hiện tượng ngộ độc chất hữu cơ này trở nên rất phổ biến trong vụ lúa Hè Thu và Thu Đông. Ở những ruộng ngập nước thường xuyên, thành phần cơ giới đất nặng, không được cài ải phơi đất cũng tạo điều kiện thuận lợi cho tăng sinh acid hữu cơ gây ngộ độc.

Triệu chứng: Khi cây lúa vừa mới bị ngộ độc, chóp lá lúa chuyển từ màu xanh sang vàng đỏ, lan dần từ trên xuống dưới, sau đó lá khô dần và có hiện tượng dựng đứng lá. Khi bệnh chuyển biến nặng, diện tích lá bị vàng đỏ lan dần đến giữa lá, cây lúa ít đẻ nhánh hoặc ngừng sinh trưởng. Nhổ lên thấy bộ rễ thối đen, có mùi tanh hôi, không thấy rễ mới.

Giải pháp khắc phục:

Khi thấy cây lúa có hiện tượng ngộ độc phèn hoặc ngộ độc hữu cơ, bà con cần ngưng bón phân Urea, DAP, NPK ngay, vì lúc này rễ lúa đã bị hư hại, khả năng hấp thu dinh dưỡng kém. Bón các loại phân trên không thể giúp cây lúa phục hồi mà còn làm tình trạng ngộ độc tồi tệ hơn. Để lúa phục hồi bà con nông dân cần:

Giải pháp hữu hiệu để làm giảm ngộ độc phèn là đào mương thoát phèn, rút cạn nước trong ruộng, nhất là ở chổ trũng càng nhanh càng tốt. Thay nước mới đến khi ruộng hết phèn. Bón vôi và lân (dạng nung chảy hoặc apatit), bổ sung Humic để hạ phèn, nâng pH đất, đồng thời kích thích rễ mới phát triển. Giữ mực nước thủy cấp ngang phía trên tầng sinh phèn trong đất trong mùa khô để hạn chế quá trình oxy hóa tầng sinh phèn (Pyrite) và mao dẫn độc chất lên tầng canh tác.

Đối với ngộ độc hữu cơ, bà con cần thay nước 2-3 lần, sục bùn để rửa giải aicd hữu cơ và giải phóng khí độc do vi sinh vật tạo ra trong quá trình phân giải rơm rạ. Bón thêm Lân và Kali và Humic cho cây lúa nhanh phục hồi, kích thích rễ mới phát triển. Trước khi gieo sạ vụ mới, cần đảm bảo thời gian đất nghỉ giữa 2 vụ ít nhất 3-4 tuần và phải được cày ải phơi đất để cho rơm rạ được phân hủy tốt. Trong trường hợp thời gian nghỉ giữa 2 vụ ngắn, bà con nên bổ sung chủng Trichoderma phân giải để rơm rạ nhanh phân hủy hơn. Với những vùng đất có pH thấp dưới 5, cần bón thêm Vôi và Lân cao hơn mức bình thường.